Radnički Zrenjanin

Ovo je priča o razvojnom putu fudbalskog kluba Radnički od svog prvog pokušaja registracije, pa tokom svih događanja koja su zahvatila ovo geografsko područje od 1913. pa do danas. Možda će nakon ovog teksta, danas najbolji zrenjaninski klub, postati mnogima i simpatičan...

Period pre Prvog svetskog rata

Veliki Bečkerek (u daljem tekstu: Petrovgrad i Zrenjanin) je pre Prvog svetskog rata bio u okviru srpske Vojvodine koja je bila sastavni deo Austrougarske Monarhije. Tokom tih godina u okolini Bečkereka nastupao je čuveni violinista Franc List, prestolonaslednik Franc Ferdinand je uživao u društvu svojih ljubavnica u obližnjim kaštelima, a gradsku pivaru je kupio najugledniji Srbin u Ugarskoj, Lazar Dunđerski. Fudbal su u ovaj grad doneli studenti  koji su znanje sticali na prestižnim Univerzitetima u Pragu, Pešti, Temišvaru i malo ređe u Beču. U tek osnovanom Velikobečkerečkom Sport klubu 1908. igrali su uglavnom gradska elita, intelektualci i studenti. Do početka Velikog rata to je bio jedini registrovani fudbalski klub u gradu u kojem su se mladi prvenstveno bavili atletikom, mačevanjem i veslanjem. Godine 1913. članovi udruženja radnika su na sastanku u kafani, koja se nalazila na mestu današnje glavne pošte, napisali zahtev za osnivanje svog radničkog fudbalskog kluba. Podneti zahtev je brzo odbijen od strane austrougarskih vlasti uz obrazloženje da nemaju napisana pravila funkcionisanja kluba. Ovo udruženje nije imalo u svojim redovima kadar sposoban da takva pravila napiše. Na osnovu i danas očuvanih spisa, svi upućeni zahtevi za osnivanje sportskih udruženja u tom periodu su odbijeni jer ,,takva su bila vremena". 

Ubrzo nakon ubistva prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu 28.6.1914. godine Austrougarska je objavila rat Srbiji. Preko 30 građana Bečkereka je osuđeno od strane vlasti zbog izdaje i velikosrpskog delovanja. Sam grad tokom Prvog velikog rata nije pretrpeo razaranje, niti su se u njegovoj blizinu vodile bilo kakve borbe. Novembra 1918. u Veliki Bečkerek je umarširao čuveni ,,Gvozdeni puk" na čelu sa Brigadirom Ristićem koji je održao govor na železničkoj stanici u delu grada koji danas nosi njegovo ime. Na narodnom odboru u Novom Sadu potpisan je sporazum u kojem se svi vojvođanski regioni otcepljuju od Ugarske i prisjedinjavaju Kraljevini Srbiji.

Gvozdeni puk u Velikom Bečkereku (Foto: Zrikipedia)

Između dva Svetska rata

Dok je još uvek trajalo razgraničenje Srbije i Mađarske, u Velikom Bečkereku je odigrana prva posleratna fudbalska utakmica dva kombinovana tima. Nekoliko meseci kasnije, tačnije 11. Maja 1919. održan je novi sastanak na inicijativu povratnika iz ruskog zarobljeništva, Andrije Mihajlovića, na kojem je formiran fudbalski klub Vašaš (Gvožđar). Na sastanku su bili prisustni još i predratni fudbaler Dam Janoš i predstavnici udruženja radnika. Nazivu kluba kumovali su metalski radnici mađarske nacionalnosti koji su činili većinu u članstvu udruženja. 

Jedan od osnivača kluba Andrija Mihajlović kao član neregistrovanog Radničkog telovežbačkog kluba 1911. (Foto: www.fsgzrenjanin.com)

Svoje utakmice Vašaš je, kao i mnogi gradski klubovi, igrao na ,,vašarištu" (danas Karađordjev park). Na tom mestu subotom su se organizovali veliki vašari posle kojih je ostajao veliki nered. Ostalim danima se ovde igrao fudbal od jutra do mraka. Postepeno, fudbaleri su zajedničkim snagama napravili fudbalski teren i tribine tako što su pred utakmice ređali burad i preko njih daske. Godine 1922. iz policije, na adresu Vašaša stigao je nalog da se promeni ime kluba. Predsednik Brkić je na inicijativu kapitena Dama Janoša promenio ime u fudbalski klub Slavija. Pod tim imenom klub je osvojio svoje prvo prvenstvo grada Velikog Bečkereka.

Slavija Veliki Bečkerek

Upravo u tom periodu u gradu počinje da se stvara nekoliko fudbalskih klubova, uglavnom po strateškoj osnovi. Radnici železnice su osnovali Železnički sport klub, Viktorija je bila klub zanatlija, trgovaca, studenata i državnih službenika, a Borac su osnovali pripadnici ratarske omladine koji su svoje prve dresove sašili kada su dobili novac od košenja žita. Obilić je stvoren sa namerom da bude najjači srpski klub, a za Švebiše su igrali pripadnici nemačke zajednice. Većina ovih klubova funkcionisala je od donacija vlasnika fabrike šećera, češkog jevreja Viktora Eleka, u čiju ćerku su bili zaljubljeni skoro svi fudbaleri bečkerečkih klubova. Samo je fudbalski klub Kadima, koji je važio za jevrejski klub, finansirao gospodin Kan, vlasnik hotela Ruža (danas hotel Vojvodina).

Veliki zaljubljenik u fudbal Vikrot Elek ispred svoje kuće u krugu fabrike šećera 1935. godine

Godine 1926. Slavija menja ime u Radnički koji će ostati do danas. Ovaj klub je bio jedini u gradu koji je u svojim redovima imao igrače svih nacionalnosti koje su živele u Bečkereku i okolini. Taktiku pre utakmice, fudbaleri su sastavljali u kafani preko puta nekadašnje robne kuće Beograd. Sopstveni fudbalski teren i klubske prostorije za njih je bio samo veliki san jer je Radnički važio za veoma siromašan klub. Posle utakmice navijači su imali običaj da časte svoje ljubimce na gradskom korzou.

Radnički 1931. u svojim prepoznatljivim crveno-crnim dresovima

Publika u gradu je u tom dobu bila prilično mirna, a fudbal je bio jedini događaj koji je prikupljao veći broj ljudi. Danas ne postoji tačna statistika fudbalera jer Radnički nije uvek nastupao u najboljem sastavu. Mlađim igračima roditelji i škola nisu dozvoljavali da se bave fudbalom, zato su često na utakmicama nastupali pod tuđim imenom. Oženjeni igrači nisu imali podršku svojih supruga za bavljenje fudbalom jer nisu imali socijalno osiguranje. Ukoliko bi se povredili ne bi mogli da rade u fabrici i time bi ostali bez plate.

Pored ovih nedaća, Radnički je bio pod stalnom prismotrom policije zbog komunistiškog delovanja u svim radničkim udruženjima u državi. Često su igrači išli na saslušanje u policiju nakon ukidanja ustava i zavođenja šestojanuarske diktature 1929. godine kada je Kralj Aleksandar raspustio stupštinu i zabranio rad političkih stranaka i sindikalnih organizacija. Klub je u tom periodu samo na kratko bio raspušten, jer su upućene žalbe Podsavezima u Novom Sadu i Beogradu urodile plodom. To je bio jedan od razloga zašto je kasa kluba često bila prazna, malo ko je hteo da finansira klub pod prismotrom. Drugi je velika ekonomska kriza koja je zahvatila čitavu državu, a koja je uticala na funkcionisanje mnogih sportskih klubova. Radnički je uglavnom učestvovao u gradskoj i opštinskoj ligi. Najbolji klub u gradu bio je Obilić, a najveći uspeh Radničkog pocetkom 30-ih godina bila je pobeda protiv ovog kluba sa 3:1.

Grad Bečkerek je promenio ime u Petrovgrad 1935. godine, po Kralju Petru I Karađorđeviću. U međuvremenu publika je sve više dolazila na ,,vašarište“. Teren je bio ograđen daskama, na koje se mogao nasloniti bicikl, a sa tog mesta se pružao odličan pogled na dešavanja na terenu bez kupljene ulaznice. Da bi klubovi zaradili nesto novca od prodaje ulaznica na ,,većim“ ukamicama je angazovan policajac na konju.

Put na gostujuće terene, u zavisnosti od vrste prevoza, mogao je trajati dugo, a na putovanjima fudbalera Radničkog nikada nije bilo dosadno jer se često mogla čuti violina fudbalera Karla Novotnog. Na repertoaru su, uz srpsku, bile slovačke i rumunske pesme.

Na pocetku jedne utakmice 1938. godine fudbaleri Radničkog su istrčali na teren u komplet crvenoj opremi, a po kasnijim svedočenjima čak je i lopta bila crvene boje. ,,Igrom slučaja“ sudija na ovoj utakmici je bio policajac, a pomenuta utakmica nije ni počela, već su svi fudbaleri Radničkog sprovedeni u policijsku stanicu na informativni razgovor (sličnu situaciju doživeo je i Radnički iz Niša). Po svedočenjima igrača Radničkog, crvene kopačke i loptu, klubu je poklonio verni navijač nemac Holcner, vlasnik obućarske radnje u glavnoj gradskoj ulici. Ova utakmica, koja se nikada nije odigrala, postala je sastavni deo istorije kluba (*). Može se reci da Radnički nije bio miljenik vlasti zato što se često povezivao sa zabranjenom komunističkom partijom.

U istom periodu, fudbal u Velikom Bečkereku je bio u krizi kao posledica uvođenja visokih taksi i mnogi klubovi nisu mogli da priušte igranje takmičarskih utakmica. 

Bizarni razlog odlaganja prvenstvene utakmice tokom druge polovine 30-ih godina

Drugi svetski rat

Radnički je igrao u Banatskoj fudbalskoj ligi. Crveno crni su prvi put postali prvaci ovog takmičenja sezone 1940/41. pobedom u finalu nad Obilićem 5:1. Tada je Radnički konačno postao najbolji klub u gradu, a zbog tadašnjeg sistema takmičenja, prvi put su trebali da učestvuju u srpskoj ligi sa čuvenim beogradskim klubovima (*). Prijateljska utakmica zakazana za 6.4.1941. godine protiv BSK-a u Beogradu  na Topčiderskom brdu, koja se sa nestrpljenjem iščekivala, nije odigrana zbog bombardovanja Beograda tog dana od strane nemačkog Vermahta. 

Banatska regija i Petrovgrad tokom rata imali su poseban status, vlast je bila u rukama nemačke nacionalne manjine. Nove gradske vlasti su gradu vratile svoj prvobitni naziv, Veliki Bečkerek. Radnički je tokom ratnog perioda rasformisan, uz još nekoliko gradskih klubova. A ponovo je oformljen fudbalski klub Švebiše, dok se mađarska zajednica okupljala oko novoformiranog kluba Hojra. Nekoliko predratnih fudbalera i istaknutih sportskih radnika je uhapšeno i proterano iz grada. Nova nacistička vlast je odmah nakon okupacije osudila na smrt Viktora Eleka, vlasnika fabrike sećera i velikog zaljubljenika u fudbal od čijih donacija je funkcionisao najveći broj klubova u gradu.

Proglas o vešanju (Foto: Zrikipedia)

Fudbal se tokom Drugog svetskog rata igrao, ali ne na najvišem nivou. Odigran je i veliki broj revijalnih utakmica, a od aprila do novembra 1944. u Bečkereku se nije igrao fudbal. Mnogi fudbaleri su pristupili Narodnooslobodilačkoj borbi. Bivši fudbaler Radničkog, Zoran Đukić, je tokom rata izvršio napad na kulturbund, učestvovao je u prikupljanju oružja, a prilikom povlačenja nemačkih trupa, nakon kapitulacije, spasio je veliki minirani most na Begeju od rušenja.

Posleratni period

Odmah nakon rata, bivši fudbaler Radničkog, Rada Izgarjan dobio je naređenje od novih komunističkih vlasti da ponovo oformi fudbalski klub Radnički. Po inerciji i stalnim povezivanjem Radničkog sa komunističkom partijom pre rata, očekivalo se da ovaj klub postane najbolji u gradu. Radnički se plasirao u vojvođansku ligu (III rang takmičenja). Međutim godinu dana kasnije, u trenucima kada je grad promenio ime po narodnom heroju Žarku Zrenjaninu, deo članstva Radničkog pristupio je novoformiranom Fudbalskom klubu Zrenjanin. Nakon toga ovi klubovi, uz još dva lokalna, su priključeni novom velikom projektu - Fudbalskom klubu Proleter, a sve u cilju stvaranja jednog jakog zrenjaninskog kluba koji će se takmičiti ravnopravno sa najjačim jugoslovenskim klubovima. Proleteru su pristupili i najbolji predratni fudbaleri. Radnički, onako gurnut po strani, prekinuo je sa funkcionisanjem. 

Najčuveniji fudbaler Radničkog, a kasnije i Proletera, u prvom posleratnom periodu bio je Ućur Kuldinov, prepoznatljiv po lepoj igri i zbog svog fizickog izgleda, navijačima poznat kao Mongolac. A ustvari, ovaj fudbaler je poreklom Kalmik, pripadnik naroda koji živi na obali reke Volge, kojeg je čudna životna priča dovela u Zrenjanin.

Radnički Petrovgrad, 1945. Stoje: Jovan Čikoš, Ileš Palinkaš, Franja Hirman, Anđelko Oprijan, Jovan Milin, Imre Letonai, Jožef Ajnberger, Šimon Pletl, Čuče: Čedomir Radosav, Nikola Radosav, Milan Ilijaš (Foto: www.fsgzrenjanin.com)

Ponovno osnivanje

Nakon naglog industijskog razvitka grada tokom 50-ih godina prošlog veka, postojala je potreba mladih za osnivanjem novih klubova, pa je tako ponovo oformljen fudbalski klub Radnički, sezone 1954/55. Radnički ulazi u fuziju sa fudbalskim klubom Kristal koji su osnovali radnici fabrike šećera. Novoformirani klub je nastavio takmičenje pod imenom Radnički u Banatskoj ligi (III rang takmičenja). Nakon ujedinjenja sa Kristalom, svoje utakmice kao domaćin Radnički je počeo da igra na stadionu ,,kraj Skrobare". Crveno crni su konačno dobili svoje igralište i klubske prostorije. 

Fabrika skroba i fabrika šećera su bile sastavni deo kombinata ,,Servo Mihalj“ nastalog 1953. godine, nekadašnjeg najvećeg proizvođaca hrane u SFRJ. To je kompanija koja je u saradnji sa francuskim, a kasnije i nemačkim inženjerima izgradila još nekoliko velikih fabrika u Zrenjaninu koje postoje i dan danas. Tokom 70-ih i 80-ih godina većina fudbalera Radničkog je bila zaposlena u ovom kombinatu.

U periodu od 1962/64. klub je igrao u Srpskoj ligi grupe sever, a u nastavku uglavnom u Vojvođanskog ligi. Radnički je11 puta osvojio kup grada Zrenjanina tokom svog postojanja. Ipak, klub je bio u senci Proletera koji je često ustupao Radničkom svoje fudbalere na pozajmicu. Mnogo legendi Proletera i kasnije dobrih prvoligaških igrača je svoje prve minute u seniorskom fudbalu zabeležilo u dresu Radničkog. Kada bi neko od fudbalera shvatio da neće napraviti veliku karijeru i da će mu fudbal postati samo hobi, prelazio bi u Radnički pod izgovorom ,,oni će mi naći posao“, aludirajuci na neku od fabrika iz sastava kombinata.

Tokom sankcija međunardne zajednice prema SR Jugoslaviji, pocetkom 90-ih godina, kompanija Servo Mihalj je prestala da postoji, uz još nekoliko desetina gradskih fabrika. Jedine firme koje funcionišu i danas je, ustvari, stvorio kombinat. Tokom stečajnog postupka iz prostorija kombinata je nestao veliki broj dokumentacije, umetničkih slika, na kojima tadašnje rukovodstvo nije štedelo novčana sredstva, a nestala su čak i najvrednija priznjanja, plakete, medalje i deo arhive fudbalskog kluba Radnički.

1961. (Foto: www.fsgzrenjanin.com)

Fudbaleri Radničkog 70-ih

Zrenjanin ima oko 15000 stanovnika manje u odnosu na 70-e godine prošlog veka. A danas je stvorena takva atmosfera kao da treba svi da se stidimo zato što su nasi roditelji iskoristili život u ona ,,lepa vremena“ i što su kvalitetno ostvarili svoje pravo na rad.

Ipak, simbol tih vremena bio je fudbalski klub Proleter, koji je propao zajedno sa celokupnom gradskom privredom. Gašenjem Proletera nastao je fudbalski klub Banat, koji je simbol privatnog kapitala kojim se može sve kupiti (osim navijača). Radnički je bio u senci i ovog kluba.

Radnički danas

Dugo Zrenjanin nema jak fudbalski klub, a na gradskom stadionu se već duže vreme igra samo nižerazredni fudbal.

Izgleda da je konačno stiglo bolje vreme za fudbalski klub Radnički. Nakon nekoliko istorijskih nepravdi čini mi se da vlada atmosfera podrške ovom fudbalskom klubu, možda iz razloga što je jedan od retkih preživelih u eri gašenja i fuzija.

Reprezentativac Srbije i fudbaler Partizana Zoran Tosić preuzeo je od lokalne samouprave upravljanje fudbalskim klubom Radnički, leta 2017. godine. A još 2015. godine Tošićeva akademija fudbala ,,Bambi" iz Zrenjanina potpisala je sporazum o saradnji sa Radničkim, na osnovu kojeg će fudbaleri iz akademije Bambi, kada napune 12 godina, biti registrovani za mlađe kategorije Radničkog. 

Zoran Tošić (Foto: YouTube - Screenshot)

Zoran Tosić će najviše pomagati klubu finansijski sa mesta predsednika kluba. Kažu da je Zoran dobio nadimak Bambi po Plazma keksu koji je voleo da jede posle svakog treninga na početku svoje karijere u mlađim kategorijama ovog kluba.

Logo Tošićeve Akademije ,,Bambi" (Foto: Akademija ,, Bambi" official)

Stadion ,,Kraj skrobare" (Foto: www.listzrenjanin.com)

Radnički trenutno nastupa u Vojvođanskoj ligi (III rang).

Da li će ovaj klub postati simbol vremena u kojem trenutno živimo?

Videćemo...

Nikola Radulović

* Po nekim izvorima ovaj događaj se odvio 1938. a prema svedočenju aktera utakmice u pitanju je 1937. godina

* Zbog različitosti informacija (iz više izvora) podatke iz sezona 1940/41, koje su prenete u tekstu , ne mogu sa sigurnošću da potvdim.

U tekstu korišćene informacije iz knjige ,,101 As" Branislava Bošnjaka, Radnički 1919-1984 i arhiva Lista Zrenjanin