Radnički Zrenjanin

Ovo je priča o razvojnom putu fudbalskog kluba Radnički od svog prvog pokušaja registracije, pa tokom svih događanja koja su zahvatila ovo geografsko područje od 1913. pa do danas. Možda će nakon ovog teksta, danas najbolji zrenjaninski klub, postati mnogima i simpatičan...

Period pre Prvog svetskog rata

Veliki Bečkerek (u daljem tekstu: Petrovgrad i Zrenjanin) je pre Prvog svetskog rata bio u okviru srpske Vojvodine koja je bila sastavni deo Austrougarske Monarhije. Tokom tih godina u okolini Bečkereka nastupao je čuveni violinista Franc List, prestolonaslednik Franc Ferdinand je uživao u društvu svojih ljubavnica u obližnjim kaštelima, a gradsku pivaru je kupio najugledniji Srbin u Ugarskoj, Lazar Dunđerski. Fudbal su u ovaj grad doneli studenti  koji su znanje sticali na prestižnim Univerzitetima u Pragu, Pešti, Temišvaru i malo ređe u Beču. U tek osnovanom Velikobečkerečkom Sport klubu 1908. igrali su uglavnom gradska elita, intelektualci i studenti. Do početka Velikog rata to je bio jedini registrovani fudbalski klub u gradu u kojem su se mladi prvenstveno bavili atletikom, mačevanjem i veslanjem. Godine 1913. članovi udruženja radnika su na sastanku u kafani, koja se nalazila na mestu današnje glavne pošte, napisali zahtev za osnivanje svog radničkog fudbalskog kluba. Podneti zahtev je brzo odbijen od strane austrougarskih vlasti uz obrazloženje da nemaju napisana pravila funkcionisanja kluba. Ovo udruženje nije imalo u svojim redovima kadar sposoban da takva pravila napiše. Na osnovu i danas očuvanih spisa, svi upućeni zahtevi za osnivanje sportskih udruženja u tom periodu su odbijeni jer ,,takva su bila vremena". 

Ubrzo nakon ubistva prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu 28.6.1914. godine Austrougarska je objavila rat Srbiji. Preko 30 građana Bečkereka je osuđeno od strane vlasti zbog izdaje i velikosrpskog delovanja. Sam grad tokom Prvog velikog rata nije pretrpeo razaranje, niti su se u njegovoj blizinu vodile bilo kakve borbe. Novembra 1918. u Veliki Bečkerek je umarširao čuveni ,,Gvozdeni puk" na čelu sa Brigadirom Ristićem koji je održao govor na železničkoj stanici u delu grada koji danas nosi njegovo ime. Na narodnom odboru u Novom Sadu potpisan je sporazum u kojem se svi vojvođanski regioni otcepljuju od Ugarske i prisjedinjavaju Kraljevini Srbiji.

Gvozdeni puk u Velikom Bečkereku (Foto: Zrikipedia)

Između dva Svetska rata

Dok je još uvek trajalo razgraničenje Srbije i Mađarske, u Velikom Bečkereku je odigrana prva posleratna fudbalska utakmica dva kombinovana tima. Nekoliko meseci kasnije, tačnije 11. Maja 1919. održan je novi sastanak na inicijativu povratnika iz ruskog zarobljeništva, Andrije Mihajlovića, na kojem je formiran fudbalski klub Vašaš (Gvožđar). Na sastanku su bili prisustni još i predratni fudbaler Dam Janoš i predstavnici udruženja radnika. Nazivu kluba kumovali su metalski radnici mađarske nacionalnosti koji su činili većinu u članstvu udruženja. 

Jedan od osnivača kluba Andrija Mihajlović kao član neregistrovanog Radničkog telovežbačkog kluba 1911. (Foto: www.fsgzrenjanin.com)

Svoje utakmice Vašaš je, kao i mnogi gradski klubovi, igrao na ,,vašarištu" (danas Karađordjev park). Na tom mestu subotom su se organizovali veliki vašari posle kojih je ostajao veliki nered. Ostalim danima se ovde igrao fudbal od jutra do mraka. Postepeno, fudbaleri su zajedničkim snagama napravili fudbalski teren i tribine tako što su pred utakmice ređali burad i preko njih daske. Godine 1922. iz policije, na adresu Vašaša stigao je nalog da se promeni ime kluba. Predsednik Brkić je na inicijativu kapitena Dama Janoša promenio ime u fudbalski klub Slavija. Pod tim imenom klub je osvojio svoje prvo prvenstvo grada Velikog Bečkereka.

Slavija Veliki Bečkerek

Upravo u tom periodu u gradu počinje da se stvara nekoliko fudbalskih klubova, uglavnom po strateškoj osnovi. Radnici železnice su osnovali Železnički sport klub, Viktorija je bila klub zanatlija, trgovaca, studenata i državnih službenika, a Borac su osnovali pripadnici ratarske omladine koji su svoje prve dresove sašili kada su dobili novac od košenja žita. Obilić je stvoren sa namerom da bude najjači srpski klub, a za Švebiše su igrali pripadnici nemačke zajednice. Većina ovih klubova funkcionisala je od donacija vlasnika fabrike šećera, češkog jevreja Viktora Eleka, u čiju ćerku su bili zaljubljeni skoro svi fudbaleri bečkerečkih klubova. Samo je fudbalski klub Kadima, koji je važio za jevrejski klub, finansirao gospodin Kan, vlasnik hotela Ruža (danas hotel Vojvodina).

Veliki zaljubljenik u fudbal Vikrot Elek ispred svoje kuće u krugu fabrike šećera 1935. godine

Godine 1926. Slavija menja ime u Radnički koji će ostati do danas. Ovaj klub je bio jedini u gradu koji je u svojim redovima imao igrače svih nacionalnosti koje su živele u Bečkereku i okolini. Taktiku pre utakmice, fudbaleri su sastavljali u kafani preko puta nekadašnje robne kuće Beograd. Sopstveni fudbalski teren i klubske prostorije za njih je bio samo veliki san jer je Radnički važio za veoma siromašan klub. Posle utakmice navijači su imali običaj da časte svoje ljubimce na gradskom korzou.

Radnički 1931. u svojim prepoznatljivim crveno-crnim dresovima

Publika u gradu je u tom dobu bila prilično mirna, a fudbal je bio jedini događaj koji je prikupljao veći broj ljudi. Danas ne postoji tačna statistika fudbalera jer Radnički nije uvek nastupao u najboljem sastavu. Mlađim igračima roditelji i škola nisu dozvoljavali da se bave fudbalom, zato su često na utakmicama nastupali pod tuđim imenom. Oženjeni igrači nisu imali podršku svojih supruga za bavljenje fudbalom jer nisu imali socijalno osiguranje. Ukoliko bi se povredili ne bi mogli da rade u fabrici i time bi ostali bez plate.

Pored ovih nedaća, Radnički je bio pod stalnom prismotrom policije zbog komunistiškog delovanja u svim radničkim udruženjima u državi. Često su igrači išli na saslušanje u policiju nakon ukidanja ustava i zavođenja šestojanuarske diktature 1929. godine kada je Kralj Aleksandar raspustio stupštinu i zabranio rad političkih stranaka i sindikalnih organizacija. Klub je u tom periodu samo na kratko bio raspušten, jer su upućene žalbe Podsavezima u Novom Sadu i Beogradu urodile plodom. To je bio jedan od razloga zašto je kasa kluba često bila prazna, malo ko je hteo da finansira klub pod prismotrom. Drugi je velika ekonomska kriza koja je zahvatila čitavu državu, a koja je uticala na funkcionisanje mnogih sportskih klubova. Radnički je uglavnom učestvovao u gradskoj i opštinskoj ligi. Najbolji klub u gradu bio je Obilić, a najveći uspeh Radničkog pocetkom 30-ih godina bila je pobeda protiv ovog kluba sa 3:1.

Grad Bečkerek je promenio ime u Petrovgrad 1935. godine, po Kralju Petru I Karađorđeviću. U međuvremenu publika je sve više dolazila na ,,vašarište“. Teren je bio ograđen daskama, na koje se mogao nasloniti bicikl, a sa tog mesta se pružao odličan pogled na dešavanja na terenu bez kupljene ulaznice. Da bi klubovi zaradili nesto novca od prodaje ulaznica na ,,većim“ ukamicama je angazovan policajac na konju.

Put na gostujuće terene, u zavisnosti od vrste prevoza, mogao je trajati dugo, a na putovanjima fudbalera Radničkog nikada nije bilo dosadno jer se često mogla čuti violina fudbalera Karla Novotnog. Na repertoaru su, uz srpsku, bile slovačke i rumunske pesme.

Na pocetku jedne utakmice 1938. godine fudbaleri Radničkog su istrčali na teren u komplet crvenoj opremi, a po kasnijim svedočenjima čak je i lopta bila crvene boje. ,,Igrom slučaja“ sudija na ovoj utakmici je bio policajac, a pomenuta utakmica nije ni počela, već su svi fudbaleri Radničkog sprovedeni u policijsku stanicu na informativni razgovor (sličnu situaciju doživeo je i Radnički iz Niša). Po svedočenjima igrača Radničkog, crvene kopačke i loptu, klubu je poklonio verni navijač nemac Holcner, vlasnik obućarske radnje u glavnoj gradskoj ulici. Ova utakmica, koja se nikada nije odigrala, postala je sastavni deo istorije kluba (*). Može se reci da Radnički nije bio miljenik vlasti zato što se često povezivao sa zabranjenom komunističkom partijom.

U istom periodu, fudbal u Velikom Bečkereku je bio u krizi kao posledica uvođenja visokih taksi i mnogi klubovi nisu mogli da priušte igranje takmičarskih utakmica. 

Bizarni razlog odlaganja prvenstvene utakmice tokom druge polovine 30-ih godina

Drugi svetski rat

Radnički je igrao u Banatskoj fudbalskoj ligi. Crveno crni su prvi put postali prvaci ovog takmičenja sezone 1940/41. pobedom u finalu nad Obilićem 5:1. Tada je Radnički konačno postao najbolji klub u gradu, a zbog tadašnjeg sistema takmičenja, prvi put su trebali da učestvuju u srpskoj ligi sa čuvenim beogradskim klubovima (*). Prijateljska utakmica zakazana za 6.4.1941. godine protiv BSK-a u Beogradu  na Topčiderskom brdu, koja se sa nestrpljenjem iščekivala, nije odigrana zbog bombardovanja Beograda tog dana od strane nemačkog Vermahta. 

Banatska regija i Petrovgrad tokom rata imali su poseban status, vlast je bila u rukama nemačke nacionalne manjine. Nove gradske vlasti su gradu vratile svoj prvobitni naziv, Veliki Bečkerek. Radnički je tokom ratnog perioda rasformisan, uz još nekoliko gradskih klubova. A ponovo je oformljen fudbalski klub Švebiše, dok se mađarska zajednica okupljala oko novoformiranog kluba Hojra. Nekoliko predratnih fudbalera i istaknutih sportskih radnika je uhapšeno i proterano iz grada. Nova nacistička vlast je odmah nakon okupacije osudila na smrt Viktora Eleka, vlasnika fabrike sećera i velikog zaljubljenika u fudbal od čijih donacija je funkcionisao najveći broj klubova u gradu.

Proglas o vešanju (Foto: Zrikipedia)

Fudbal se tokom Drugog svetskog rata igrao, ali ne na najvišem nivou. Odigran je i veliki broj revijalnih utakmica, a od aprila do novembra 1944. u Bečkereku se nije igrao fudbal. Mnogi fudbaleri su pristupili Narodnooslobodilačkoj borbi. Bivši fudbaler Radničkog, Zoran Đukić, je tokom rata izvršio napad na kulturbund, učestvovao je u prikupljanju oružja, a prilikom povlačenja nemačkih trupa, nakon kapitulacije, spasio je veliki minirani most na Begeju od rušenja.

Posleratni period

Odmah nakon rata, bivši fudbaler Radničkog, Rada Izgarjan dobio je naređenje od novih komunističkih vlasti da ponovo oformi fudbalski klub Radnički. Po inerciji i stalnim povezivanjem Radničkog sa komunističkom partijom pre rata, očekivalo se da ovaj klub postane najbolji u gradu. Radnički se plasirao u vojvođansku ligu (III rang takmičenja). Međutim godinu dana kasnije, u trenucima kada je grad promenio ime po narodnom heroju Žarku Zrenjaninu, deo članstva Radničkog pristupio je novoformiranom Fudbalskom klubu Zrenjanin. Nakon toga ovi klubovi, uz još dva lokalna, su priključeni novom velikom projektu - Fudbalskom klubu Proleter, a sve u cilju stvaranja jednog jakog zrenjaninskog kluba koji će se takmičiti ravnopravno sa najjačim jugoslovenskim klubovima. Proleteru su pristupili i najbolji predratni fudbaleri. Radnički, onako gurnut po strani, prekinuo je sa funkcionisanjem. 

Najčuveniji fudbaler Radničkog, a kasnije i Proletera, u prvom posleratnom periodu bio je Ućur Kuldinov, prepoznatljiv po lepoj igri i zbog svog fizickog izgleda, navijačima poznat kao Mongolac. A ustvari, ovaj fudbaler je poreklom Kalmik, pripadnik naroda koji živi na obali reke Volge, kojeg je čudna životna priča dovela u Zrenjanin.

Radnički Petrovgrad, 1945. Stoje: Jovan Čikoš, Ileš Palinkaš, Franja Hirman, Anđelko Oprijan, Jovan Milin, Imre Letonai, Jožef Ajnberger, Šimon Pletl, Čuče: Čedomir Radosav, Nikola Radosav, Milan Ilijaš (Foto: www.fsgzrenjanin.com)

Ponovno osnivanje

Nakon naglog industijskog razvitka grada tokom 50-ih godina prošlog veka, postojala je potreba mladih za osnivanjem novih klubova, pa je tako ponovo oformljen fudbalski klub Radnički, sezone 1954/55. Radnički ulazi u fuziju sa fudbalskim klubom Kristal koji su osnovali radnici fabrike šećera. Novoformirani klub je nastavio takmičenje pod imenom Radnički u Banatskoj ligi (III rang takmičenja). Nakon ujedinjenja sa Kristalom, svoje utakmice kao domaćin Radnički je počeo da igra na stadionu ,,kraj Skrobare". Crveno crni su konačno dobili svoje igralište i klubske prostorije. 

Fabrika skroba i fabrika šećera su bile sastavni deo kombinata ,,Servo Mihalj“ nastalog 1953. godine, nekadašnjeg najvećeg proizvođaca hrane u SFRJ. To je kompanija koja je u saradnji sa francuskim, a kasnije i nemačkim inženjerima izgradila još nekoliko velikih fabrika u Zrenjaninu koje postoje i dan danas. Tokom 70-ih i 80-ih godina većina fudbalera Radničkog je bila zaposlena u ovom kombinatu.

U periodu od 1962/64. klub je igrao u Srpskoj ligi grupe sever, a u nastavku uglavnom u Vojvođanskog ligi. Radnički je11 puta osvojio kup grada Zrenjanina tokom svog postojanja. Ipak, klub je bio u senci Proletera koji je često ustupao Radničkom svoje fudbalere na pozajmicu. Mnogo legendi Proletera i kasnije dobrih prvoligaških igrača je svoje prve minute u seniorskom fudbalu zabeležilo u dresu Radničkog. Kada bi neko od fudbalera shvatio da neće napraviti veliku karijeru i da će mu fudbal postati samo hobi, prelazio bi u Radnički pod izgovorom ,,oni će mi naći posao“, aludirajuci na neku od fabrika iz sastava kombinata.

Tokom sankcija međunardne zajednice prema SR Jugoslaviji, pocetkom 90-ih godina, kompanija Servo Mihalj je prestala da postoji, uz još nekoliko desetina gradskih fabrika. Jedine firme koje funcionišu i danas je, ustvari, stvorio kombinat. Tokom stečajnog postupka iz prostorija kombinata je nestao veliki broj dokumentacije, umetničkih slika, na kojima tadašnje rukovodstvo nije štedelo novčana sredstva, a nestala su čak i najvrednija priznjanja, plakete, medalje i deo arhive fudbalskog kluba Radnički.

1961. (Foto: www.fsgzrenjanin.com)

Fudbaleri Radničkog 70-ih

Zrenjanin ima oko 15000 stanovnika manje u odnosu na 70-e godine prošlog veka. A danas je stvorena takva atmosfera kao da treba svi da se stidimo zato što su nasi roditelji iskoristili život u ona ,,lepa vremena“ i što su kvalitetno ostvarili svoje pravo na rad.

Ipak, simbol tih vremena bio je fudbalski klub Proleter, koji je propao zajedno sa celokupnom gradskom privredom. Gašenjem Proletera nastao je fudbalski klub Banat, koji je simbol privatnog kapitala kojim se može sve kupiti (osim navijača). Radnički je bio u senci i ovog kluba.

Radnički danas

Dugo Zrenjanin nema jak fudbalski klub, a na gradskom stadionu se već duže vreme igra samo nižerazredni fudbal.

Izgleda da je konačno stiglo bolje vreme za fudbalski klub Radnički. Nakon nekoliko istorijskih nepravdi čini mi se da vlada atmosfera podrške ovom fudbalskom klubu, možda iz razloga što je jedan od retkih preživelih u eri gašenja i fuzija.

Reprezentativac Srbije i fudbaler Partizana Zoran Tosić preuzeo je od lokalne samouprave upravljanje fudbalskim klubom Radnički, leta 2017. godine. A još 2015. godine Tošićeva akademija fudbala ,,Bambi" iz Zrenjanina potpisala je sporazum o saradnji sa Radničkim, na osnovu kojeg će fudbaleri iz akademije Bambi, kada napune 12 godina, biti registrovani za mlađe kategorije Radničkog. 

Zoran Tošić (Foto: YouTube - Screenshot)

Zoran Tosić će najviše pomagati klubu finansijski sa mesta predsednika kluba. Kažu da je Zoran dobio nadimak Bambi po Plazma keksu koji je voleo da jede posle svakog treninga na početku svoje karijere u mlađim kategorijama ovog kluba.

Logo Tošićeve Akademije ,,Bambi" (Foto: Akademija ,, Bambi" official)

Stadion ,,Kraj skrobare" (Foto: www.listzrenjanin.com)

Radnički trenutno nastupa u Vojvođanskoj ligi (III rang).

Da li će ovaj klub postati simbol vremena u kojem trenutno živimo?

Videćemo...

Nikola Radulović

* Po nekim izvorima ovaj događaj se odvio 1938. a prema svedočenju aktera utakmice u pitanju je 1937. godina

* Zbog različitosti informacija (iz više izvora) podatke iz sezona 1940/41, koje su prenete u tekstu , ne mogu sa sigurnošću da potvdim.

U tekstu korišćene informacije iz knjige ,,101 As" Branislava Bošnjaka, Radnički 1919-1984 i arhiva Lista Zrenjanin

Čelsi u Beogradu

Turneja fudbalskog kluba Čelsi po starom kontinentu počela je maja meseca 1937. godine iz Austrije, nakon čega su planirane još dve prijateljske utakmice u Beogradu i Zagrebu. Krunu ove letnje avanture londonskog Čelsija predstavljalo je učestvovanje na prestižnom turniru u Parizu na kojem je potvrđen dolazak najboljih evropskih klubova tog doba.

Utakmicu u Beogradu ugovorio je Fudbalski savez Jugoslavije. Prilikom pregovora o odigravanju utakmice, čelnicima Čelsija nije bilo jasno da li Fudbalski savez Jugoslavije zahteva od njih da odigraju utakmicu protiv reprezentacije Jugoslavije ili protiv S.K. Jugoslavije. Takav vid prijateljskih utakmica, klub protiv reprezentacije, je bio dosta čest 30-ih godina prošlog veka. Maja meseca 1937. šampion engleske Mančester Siti je u Berlinu poražen od reprezentacije Nemačke  3:2. Nesporazum je brzo rešen i dogovoreno je da se prijateljska utakmica izmedju S.K. Jugoslavije i Čelsija odigra 25.5.1937. na stadionu BSK-a.

Gostovanje Engleza predstavljao je i veliki nacionalni interes.

Srpska štampa je danima najavljivala dolazak fudbalskog kluba Čelsi u Beograd. Još dok su se fudbaleri Lester Sitija nalazili u glavnom gradu Kraljevine Jugoslavije, novinski stubci su bili puni hvalospeva na račun kluba iz zapadnog Londona. ,,To je tim koji je u svojim redovima uvek imao najpoznatije igrače i koji svoje utakmice igra na najlepšem stadionu u Londonu na kome je igrano i finale Nacionalnog Kupa.“(Pravda)

U stvarnosti, Čelsi je tih godina beležio velike finansijske gubitke praćene rezultatskom krizom. Sezonu su zavrsili tek na 13. mestu na tabeli. Dovodili su mnogo skupih igrača koji nisu ostavili poseban utisak.

I na samom početku turneje Čelsi je beležio loše rezultate kao i njihovi zemljaci iz Lestera. Poraženi su od Bečke Admire 3:0 i od reprezentacije austijskog grada Graca 4:2. Posle ovako lošeg starta turneje, menadžer Najton je izjavio ,,razočaran sam uslovima koje smo imali u Gracu, teren je bio toliko loš da su neki od mojih igrača skinuli kopačke i do kraja meča su igrali bosi“, ,,takođe sudija je bio na strani domaćina i direktno je uticao na rezultat.“(Pravda)

Menažer je potom dodao da je veoma razočaran reakcijom Fudbalske asocijacije Engleske koja nema razumevanja za loše rezultate: ,,dobili smo nalog iz Londona da ukoliko ne pobedimo u naredne dve utakmice u Beogradu i Zagrebu da se direktno vratimo u London jer loši rezultati nisu dobri po imidž engleskog fudbala.“(Pravda) Po njegovim rečima Fudbalski klub Čelsi je do sada bio najbolji reprezent engleskog fudbala u inostranstvu, jer su do sada odigrali 36 međunarodnih utakmica i samo na 3 meča su poraženi. Od te tri utakmice dve su ove poslednje na turneju po Austiji. 

(foto: Pravda)

S.K. Jugoslavija nije žalila materijalna sredstva za gostovanje jednog od najpoznatijih klubova iz Engleske.

U međuvremenu, uprava kluba je preko novina uputila proglas u kome se poziva članstvo da dočeka ekspediciju Čelsija na železničkoj stanici u subotu 22.5.1937. u 21:25. Dan kasnije, na stanici su bili skoro svi čelnici i igrači beogradskog kluba uz nekoliko desetina navijača i novinara.  Istaknuti član uprave domaćina Milutin Stevanović predao je buket crvenih karanfila menadžeru Najtonu u znak dobrodošlice. Čelnici Čelsija su bili oduševljeni dočekom i dolaskom u Beograd. Delegaciju gostiju predstavljao je i unuk suosnivača kluba iz zapadnog Londona, tada šestogodišnji Brajan Majers. Tim je odmah sproveden u hotel ,,Ekscelsior“ u brlizini nedavno otvorene zgrade Narodne Skupstine Kraljevine Jugoslavije. Novinari, koji su prisustvovali dočeku, takođe su bili oduševljeni profesionalizmu gostiju koji su se odmah uputili u hotel umesto u kafanu kao nedavni gosti iz Lestera... Novinari tada ipak nisu znali da je Čelzi zapravo osnovan u posebnom odeljku kafane ,,The Rising Sun“, koja se nalazila u neposrednoj blizini stadiona Fulama.

Fudbaleri Čelsija ispred hotela ,,Ekscelsior" (Foto: Pravda)

U nedelju pre podne, uprava i igrači, su razgledali Beograd. Popodne su psisustvovali prvenstvenoj utakmici nacionalnog šampionata Jugoslavije između BASK-a i  S.K. Jugoslavije. Na toj utakmici  su na delu trebali da vide svog budućeg protivnika. Međutim S.K. Jugoslavija je igrala sa rezevnim timom. BASK-u su bili neophodni bodovi na opstanak u Prvoj ligi. Utakmica je završena rezulatom 5:0 za BASK i upravo ti bodovi su na kraju bili presudni ovom klubu za opstanak u direktnoj borbi sa hrvatskim klubovima, a S.K. Jugoslavija je izgleda odmarala igrače pred prijateljski duel sa Čelsijem. Sumnje na regularnost meča su brzo zataškane. Ova prvenstvena fudbalska utakmica će ostati zabeležena kao prva na prostorima današnje R. Srbije koju je sudio jedan strani sudija, Englez Valter Levington. Ovaj delilac pravde je imao status jednog od najboljih u Engleskoj, pozvan je kao specijalni gost S.K. Jugoslavije i Fudbalskog saveza Jugoslavije, a deliće pravdu i na prijateljskoj utakmici u utorak. U znak zahvalnosti za gostoprimstvo uredno je platio godišnju članarinu od 1.200 dinara i tako postao član beogradske S.K. Jugoslavije.

Sudija Valter Levington na utakmici Jugoslavija - BASK (Foto: Politika)

Kapiten Džorž Mils (Foto: Pravda)

Igrači Čelsija na prvenstvenoj utakmici BASK - S.K.Jugoslavija (Foto: Politika)

U ponedeljak, fudbaleri Čelsija, su trenirali na stadionu BSK-a, na mestu gde će se odigrati utakmica u večernjem terminu pod svetlostima reflektora. Menadžer Najton je izjavio: ,,sutra će biti prvi put da naš tim igra pod reflektorima. To je velika novina za nas. Nadam se da ćemo se snaći u takvoj atmosferi.“ (Politika)

Popodne, funkcioneri Čelzija su posetili Oplenac i položili venac na grob ubijenom Kralju Aleksandru I Karađorđeviću.

Trening (Foto: Politika)

Trening Čelsija na stadionu BSK-a, skroz desno menadžer Najton (Foto: Politika)

Jedini ovlašćen za davanje izjava u taboru Čelsija bio je menadžer Najton. A pojedini igrači su ipak, i pored zabrane rukovodstva, tražili novac da bi komentarisali predstojecu utakmicu, što je domaće novinare veoma razočaralo. Kapiten Džordž Mils je, saznavši za ovaj skandal, seo za sto i pozvao novinare da porazgovaraju, uz reči: ,,pravilo u engleskoj je da se za izjave dobije novac, pošto sam ja u vašoj zemlji poštovaću pravila koja važe ovde i možete slobodno da me pitate za ocekivanja.“(Politika) Nakon ove izjave, stvar se u potpunosti promenila i igrači su postali otvoreniji za razgovor. Igrači gostojućeg tima su bili uvereni u pobedu u predstojećem meču, neki su čak prognozirali i pobedu od nekoliko golova razlike verovatno pod utiskom loše igre Jugoslavijinih rezervista u prvenstvenoj utakmici protiv BASK-a.

Argju 

Džorž Mils

Ulaznice za predstojeću utakmicu su bile numerisane, a na tribine stadiona je postavljeno još oko 2000 mesta za sedenje jer su se na utakmici očekivali viđeniji gosti iz sveta politike. Takođe, po prvi put, organizovana je i prodaja ulaznica u Pančevu, Zemunu i Novom Sadu.

Utakmica je trebalo da se odigra u utorak, međutim zbog lošeg vremena, koje do tada nije bilo zabeleženo u Beogradu, i kiše koja je padala ceo dan, po blatnjavom terenu nije moglo da se igra. Utakmica je uz saglasnost oba kluba odložena za sredu.

Zbog bojaznosti da stadion BSK-a neće biti popunjen, uprava S. K. Jugoslavije je na dan utakmice snizila cene ulaznica da bi ,,omogućila pristup svim ljubiteljima fudbala“.

Sutradan, kiša je i dalje padala, međutim nije bilo moguće ovog puta odložiti susret. Utakmica dva lokalna kluba, koja je trebala da bude uvertira glavnog događaja je otkazana. U  20 časova stadion je bio prazan. Tek oko 21 čas kiša je stala i publika je počela da se okuplja.

Čelzi je nastupio u sastavu: Džekson, O Her, Barber, Alum, Kreg, Viber, Spens, Argju, Mils, Rodžers i Smer.

S.K. Jugoslavija je ovu utakmicu na iznenađenje publike igrala u belim dresovima, a nastupila je u sastavu: Spasić, Dimitrijević, Radovanović, Zečević, Pogačnik, Đokić, Perlić, Savić, Lojančić, Petrovič, Milosavljević. Za domaći tim kao gost nastupao je fudbaler zagrebačkog Građanskog Pogačnik. 

Antun Pogačnik (Foto: Pravda)

Sudija Levington je dao znak da utakmica počne sa više od pola sata zakašnjenja.

Inače, glavni sudija Levingron se na utakmicu pojavio u crvenoj šajkači, želeci da pridobije simpatije publike, koju je dobio na poklon od čelnika S.K.Jugoslavije. A beogradska publika nije odobrila takav gest engleskog sudije smatrajuci ga ,,lakrdijašem“ i skoro celu utakmicu je bio praćen povicima ,,Ua, ua“. Da je kojim slučajem bio drugi protivnik i domaći sudija, verujem da bi crvena šajkača predstavljala komunističko delovanje, a ovako... eh to tradicionalno srpsko gostoprimstvo.

Kapiteni Čelsija i Jugoslavije (Foto: Politika)

Katikatura sudije Valtera Levingtona u dnevnom listu Politika

U prvom poluvremenu Čelsi je krenuo munjevito, prvih 35 minuta totalne inicijative, domaći tim je imao sreće da nijedan šut gostiju nije ušao u gol. Ali u jeku inicijative, 1:0 za S.K. Jugoslaviju, strelac Aca Petrović. Samo što se krenulo sa centra, minut kasnije, Mils je uspeo da izjednači sjajnim golom sa 17 metara. Na odmor se otišlo rezultatom 1:1. U pauzi, celukupna uprava SK Jugoslavija je podržala svoje igrače u svlačionici zahtevajući od njih da idu na pobedu. Nezvanično, ponuđeni su im novčani bonusi za eventualnu pobedu. Fudbaleri Čelsija su se zaključali u svojoj prostoriji do početka drugog poluvremena. U drugom delu utakmice se videlo da fudbaleri Čelsija nemaju snage i da su se iscrpeli onim žestokim tempom na početku utakmice, dok su igrači S.K. Jugoslavije bili jako motivisani. Golovi su se ređali kao na traci. Perlić, zatim Savić, pa opet Perlić postiže još dva brza gola, da bi pred sam kraj utakmice gol postigao, po mnogima igrač utakmice, Lojančić. Konačan rezultat 6:1 za S.K. Jugoslaviju. Utakmica je završena tek oko ponoći. Englezi su bili vidno utučeni, a publika veoma raspoložena prikazanom igrom. Nakon utakmice, jedan navijač je uspeo da preskoci ogradu i priđe sudiji Levingotnu da bi mu poklonio tradicionalnu srpsku šajkaču.

(Foto: Politika)

Oduševljenje srpskih dnevnih novina (Foto: Pravda)

Igrač utakmice Đorđe Lojančić (Foto: Politika)

U izjavama nakon meča svi su se složili da je zaslužena pobeda domaćeg tima.

Menadžer Čelzija je izjavio: ,,Ovo je najteži poraz Čelzija do sada, teren je bio dosta loš i osvetlenje na stadionu je bilo dosta slabo, moji igrači na momente nisu mogli da se orijetišu zbog mraka. Ali kako je bilo nama tako je bilo i njima.“(Politika) Ipak je Čelzi tražio opravdanje za ovakav poraz, a u tom periodu ovaj klub je imao nadimak ,,penzioneri“.

Svoj šou tajm posle utakmice imao je i Valter Levington koji je izjavio: ,,Nije mi jasna reakcija publike jer jako volim srpski narod, pre utakmice sam išao da obiđem grob neznanom junaku (tada jos nedovršen), veoma mi je drago što sam dobio tradicionalnu srpsku šajkaču koju ću poneti kući u London.“(Pravda)

Trenuci opuštanja sudije Valtera u jednoj beogradskoj kafani nakon  utakmice (Foto: Pravda)

Igrači gostojućeg tima su brzo napustili teren i uputili se u hotel. Veče je bilo predviđeno za banket koji je organizovala uprava S.K. Jugoslavije na kojem će prisustvovati svi akteri utakmice uz pojedine viđenije goste.

Čelzijevci su ipak, po svedočenju vodiča, iz hotela prvo svratili u kafanu ,,Kod Mire“ na čašicu-dve rakije, a tek potom su se uputili na zakazani banket u restoran gde su dočekani uz veliki orkestar koji je u njihovu čast svirao britansku ratnu pesmu ,,it is long way to Tipperary“. Veče se završilo oko 4 sata ujutru tako što je golman Čelsija Džon Džekson pod očiglednim dejstvom alkohola otpevao himnu Škotske.

Golman Čelsija Džon Džekson 

Po rečima organizatora, na utakmici je prisustvovala ,,najotmenija elita Beograda“. Na tribinama su viđeni: supruga predsednika vlade Milana Stojadinovića (premijer je bio opravdano odsutan zbog državničkih obaveza), zatim Engleski ambasador Kempbel, ministri Josip Rogić, Svetozar Stankovic, Đura Janković i Dragiša Cvetković, direktor londonske banke u Beogradu i mnogi drugi. Ali utakmici je prisustvovalo bar 3000 gledalaca manje od predviđenog. 

Iako je gostovanje Čelsija skupo i veliki rizik, uprava kluba je u narednim danima uveravala svoje pristalice da klub nije na gubitku. Podneli su finansijksi izveštaj u kome se piše: ,,Klub je zaradio 86.000,00 dinara, 50.000,00 je plaćeno Čelsiju, 12.000,00 je isplaćeno BSK-u za korišćenje stadiona.“

Posle debakla u Beogradu, Čelsi je krenuo put Zagreba gde je posle dosta previranja odigrao utakmicu protiv šampiona Kraljevine Jugoslavije HŠK Građanskog. Englezi su ostvarili svoju prvu pobedu na turneji rezultatom 1:0, golom Milsa.

Što zbog finansijkog rizika, ali većinom i zbog političke situacije u svetu, ovo je bilo i poslednje gostovanje tima iz Engleske u Jugoslaviji pre Drugog svetskog rata.

I pored velikog pritiska Fudbalske asocijacije Engleske zbog loših rezultata Čelsi je učestvovao na prestižnom turniru u Parizu. Ali ni na tom prestižnom takmičenju se nisu proslavili dobrom igrom. Posle nerešenog rezultata sa Olimpikom iz Marseja, voljom žreba plasirali su se u ½ finale turnira gde su savladali Bečku Austriju sa 2:0. Da bi u finalu pretrpeli ubedljiv poraz od italijanske Bolonje 4:1.

-U tekstu su korišćene digitalne arhive Politike i Univerzitetske biblioteke ,,Svetozar Marković"



                                                                                                                                    Nikola Radulović

Leicester City in Belgrade 1937 / Lester Siti u Beogradu 1937.

Leicester City in Belgrade 1937

Before the World War II, tour of English clubs across Europe was very popular. The host cities were eagerly waiting for the arrival of professionals from the "football cradle". Football players from England earned good money on these tournaments, while the hosts had a solid income from ticket sales. On a summer tour in 1937, Lester City's players started quite accidentally, because the English association of England banned Wolverhampton from participating in a tour in Central Europe, in the last minute. Instead of a club from the Birmingham suburb, the secretary of the federation, Mr. Rose, recommended returnees to the elite rank of Lester City, which the clubs accepted.

Lester City team led 17 players on a tour and by an good old football habit, the entire administration. However, the management of the club consisted of only 8 people, unlike the Yugoslav clubs of that time, whose administration had 40 members. The recorder is S.K. Jugoslavija with over 50 members in the management of the club. Perhaps Lester's officials deserved to travel in full composition having in mind the huge revenues they provide to their team. The income from one of their matches is equal to the monthly income of Belgrade clubs BSK and S.K. Jugoslavija, although the town of Lester in 1937 had the same population as Belgrade.

The tour departed from Holland, where the Amsterdam team was defeated with the result 1: 0. Then the Lester family through Vienna and Pest headed the Bucharest road. In the capital of the Kingdom of Romania, the English have played two games. They were defeated by Timisoara Ripensia 2: 1 and by the champions of Bucharest Venus 2: 0. The matches in Bucharest were played at the Venus Stadium, on the clay... to the great disappointment of the guests. According to coach Edwards, "the Romanians played very rough, made a lot of fouls and used their hands in the duel." (Politika, 1937) "My team played very well, they did not disappoint, but the poor result was provoked by Romanian judges who were on the side of their compatriots." (Politika, 1937)

Common photo of Leicester City and Venus football players taken in May 1937/
Zajednička fotografija fudbalera Lestera i Venusa u Bukureštu Maja 1937. godine  (foto: Politika)

Guest reception at the stadium in Bucharest/
Doček na stadionu Venusa (foto: Pravda 1937.)

Coach Edwards was disappointed with the information he received about the opponents, as it was wrongly reported during the preparation of the match that Ripensia players is a mediocre club from Romania and he admitted that he had been resting several players before the match with Venus. Hosting in Romania may not have been able to get better due to the political situation in the country, where the extreme right and propaganda grew stronger and it was necessary to prove Romanian dominance over the English at all costs.

After the game in Bucharest, Lester City's expedition headed towards Pest, where on May 16 was defeated by Hungary (today's MTK Budapest) with 4: 3, in front of 10,000 spectators. Het trick on that match was scored by Lester Bowers' best scorer. Coach Edwards was thrilled with the game of the Hungarians.

Leicester City expedition at the railroad station in Budapest/
Ekspedicija Lestera na železničkoj stanici u Pešti (foto: Pravda 1937)

A day later, on Monday morning, Lester City's team was already in Belgrade, where they were supposed to play the match in the evening. Even before noon players of the new English first-runner were drinking beer in the "Kod Milanovića" buffet, the afternoon was scheduled for rest, which was not respected by all players, and evening for the match against the BSK. Reading the press from that period, this match was expected with great impatience. The Lester team was presented as a strong team, which expects high ranking in the pre-season and will surely make a long way in the Cup competition (Politika, 1937). A big crowd was announced at the box office, so the fans were asked to provide tickets on time. Tickets were numbered for the first time, and stadium stands were therefore marked for easier orientation. It was only the second hosting of the club from England in Belgrade, a year earlier Liverpool was also visiting the BKS stadium. The game is scheduled for 21:15. However, the atmosphere among the fans also flared up on the day of the match as the reports from the guest appearances of the Englishman in Bucharest and Pest arrived. It was obvious that the stadium on the top of the hill will not be filled to the last place.

In Lester City played: McLoren, Jones, Frame, Smith (captain), Sharman, Grosvenor, Carroll, Maw, Bowers, Liddle and Stubbs. BSK performed in the following composition: Mrkušić, Radovanović, Matošić, Knežević, Stevović, Lehner, Glišović, Šurdeka, Marjanović, Vujadinović and Podhradski. The citizens of Belgrade were enhanced by Matošić from Split, who was serving the military service in Belgrade.

Common photo of Leicester City and BSK football players
Zajednička fotografija fudbalera Lestera i beogradskog BSK-a (foto: Politika)

The first half ended with a score of 1: 0 for BSK goal of Moša Marjanović. That morning drunken Englishman in Belgrade could maybe be understood, but in the locker room, during the break, the English drank whiskey and chewed "American gum", which disappointed almost all the players of the Belgrade team, who considered the gesture of football professionals from England as underestimation. In the second part of the game, Lester did not make an honest effort to reach at least one goal. The audience was visibly disappointed. Another goal of Marjanovic and Podhradski's ended the match with a 3: 0 result for the home team. It seems that after the heavy championship, the Englishmen seem to care only about spending their time in various countries, perhaps they needed to be understood because they were actually on the excursion. Consideration should also be given to the tiredness, because they played a rough game in Pest the previous day. BSK unfortunately became the first victim of Lester's tour, because after this game, cashier Mita could only record another loss to the club's trophy.

The end of the match for the English meant only the start of the Belgrade tavern tour. The first and final destination of the evening was a café "Tri lista duvana" where the waiter managed only with the help of a gendarme to throw out two shortcut Englishmen from the tavern, in the early morning hours. The tavern "Tri lista duvana" was located at the corner of the streets of King Aleksandar and Prince Miloš. Daily newspapers were full of criticism for Lester's game. Almost everyone reported the news that "Lester City was disappointing". The daily "Danas" transmitted the statement of Moša Marjanović in which he says "If you ask me, I would not bring foreign clubs anymore, they just come for joke for big money, they lose the matches, and we lose money." (Politika 1937)

After Belgrade, Lester City players continued their trip to Vienna where they played two more matches against the combined team of Rapid and Austria, and they played their last game in a summer tour in Bratislava, where they were also defeated.

Maybe Leicester City in 1937 was not a worthy representative of English football. They finished the season of 1937/38 on 16th place. Perhaps this tour is only pompously announced in the Serbian press to attract as many spectators as the fee paid to the manager of Lester for hosting in Belgrade was not low at all. Nevertheless, Lester's team got the nickname "foxes" only 10 years later. Our press has certainly used this moment, when a professional club from England was defeated, to say that Yugoslav football is "progressing fast".

Parallel to this match, Chelsea hosting from London in Belgrade was expected and I will write more about this duel in the next post... 

translation/ prevod: Tea Besu

Lester Siti u Beogradu 1937.

Pre Drugog svetskog rata, turneje klubova iz Engleske po Evropi bile su veoma popularne. Gradovi domaćini su sa nestrpljenjem isčekivali dolazak profesionalaca iz ,,kolevke fudbala“. Engleski fudbaleri su na tim turnejama ostvarili dobru zaradu, dok su domaćini imali solidan prihod od prodaje ulaznica.

Na letnju turneju 1937. godine fudbaleri Lester Sitija krenuli su sasvim slučajno, jer je fudbalska asocijacija Engleske u poslednji čas zabranila Vulverhemptonu ucesče na turneji po srednjoj Evropi. Umesto kluba iz predgradja Birmingema, sekretar saveza, gospodin Rouz, preporučio je povratnika u elitni rang Lester Siti, što su klubovi i prihvatili.

Na turneju, ekipa Lester Sitija je povela 17 igrača i po dobrom starom fudbalskom običaju, celu upravu. Doduše, upravu kluba činilo je svega 8 ljudi, za razliku od jugoslovenskih klubova tog doba čija je uprava imala 40-ak članova. Rekorder je S.K. Jugoslavija sa preko 50 članova u upravi kluba. Možda su funkcioneri Lestera i zaslužili da putuju u punom sastavu s obzirom na velike prihode koje obezbeđuju svom timu. Primera radi, prihod od jedne njihove utakmice jednak je mesečnim prihodima beogradskih klubova BSK i S.K. Jugoslavija, iako je grad Lester te 1937. imao isti broj stanovnika kao Beograd.

Turneja je krenula iz Holandije, gde je pobeđena reprezentacija Amsterdama sa 1:0. Zatim je družina iz Lestera  preko Beča i Pešte krenula put Bukurešta. U glavnom gradu Kraljevine Rumunije Englezi su odigrali dve utakmice. Poraženi su od temišvarske Ripensije 2:1 i od šampiona, Venusa iz Bukurešta 2:0. Utakmice u Bukureštu su odigrane na stadionu Venusa, na šljaci... na veliko razočarenje gostiju. Prema rečima trenera Edvardsa ,,Rumuni su igrali veoma grubo, napravili su puno faulova i koristili su ruke u duelima“ (Politika, 1937.). ,,Moja ekipa je igrala veoma dobro, nisu razočarali, ali su lošem rezultatu kumovale i rumunske sudije koje su bile na strani svojih sunarodnika“ (Politika 1937.). Trener Edvards je bio razočaran i informacijama koje je dobio o protivnicama, jer je prilikom pripreme utakmice obavešten pogrešno, da je Ripensija osrednji klub iz Rumunije i priznaje da je zbog toga odmarao nekoliko igrača pred duel sa Venusom. Gostovanje u Rumuniji možda i nije moglo proći bolje s obzirom na političku situaciju u toj zemlji, gde su krajnja desnica i propaganda sve više jačali i trebalo je dokazati dominaciju Rumuna nad Englezima po svaku cenu.

Nakon utakmica u Bukureštu ekspedicija Lester Sitija se uputila ka Pešti, gde je 16. Maja  poražena od Hungarije (danasnji MTK Budimpešta) sa 4:3, pred 10000 gledalaca. Het trik na tom meču postigao je najbolji strelac Lestera Bovers. Trener Edvards je bio oduševljen igrom Mađara.

Dan kasnije, u ponedeljak ujutru, ekipa Lester Sitija je već bila u Beogradu, gde je trebalo da odigra utakmicu u večernjem terminu. Celo pre podne igrači novog engleskog prvoligaša su ispijali krigle piva u bifeu ,,Kod Milanovića“, popodne je bilo zakazano za odmor, kojeg se nisu pridržavali svi igrači, a veče za utakmicu protiv BSK-a. Listajući štampu iz tog perioda ovaj meč se čekao sa velikim nestrpljenjem. Tim iz Lestera je predstavljen kao snažan tim, koji očekuje visok plasman u predsojećoj sezoni i da će sigurno dogurati daleko i u takmicenju za Kup (Politika, 1937.). Najavljena je velika gužva na blagajni stadiona, pa su navijači zamoljeni da obezbede ulaznice na vreme. Ulaznice su, po prvi put bile numerisane, a tribine stadiona su iz tog razloga obeležene zbog lakše orijentacije. To je bilo tek drugo gostovanje kluba iz Engleske u Beogradu, godinu dana ranije gostovao je Liverpul takođe na stadionu BSK-a. Utakmica je zakazana za 21:15 časova. Međutim i atmosfera medju navijačima je splasla na sam dan utakmice kako su stizali izveštaji sa gostovanja Engleza u Bukureštu i Pešti. Bilo je očigledno da stadion na Topčiderskom brdu neće biti popunjen do poslednjeg mesta.

Pozivnica za utakmicu u dnevnom listu ,,Pravda" (foto: Pravda)

Lester Siti je nastupio u sastavu: Mekloren, Džons, Frame, Smit (kapiten), Šarman, Grosvenor, Kerol, Mav, Bovers, Lidl i Stabs. Sastav BSK su činili: Mrkušić, Radovanović, Matošić, Knežević, Stevović, Lehner, Glišović, Šurdeka, Marjanović, Vujadinović i Podhradski. Beograđani su bili pojačani igranjem Splićanina Matošića koji je bio na odsluženju vojnog roka u Beogradu.

Prvo poluvreme je završeno rezultatom 1:0 za BSK, golom Moše Marjanovića. A ona prepodnevna pijanka Engleza u Beogradu može još i da se razume, ali u svlačionici, za vreme pauze, Englezi su pili viski i zvakali ,,američku gumu“, što je razočaralo skoro sve fudbalere beogradskog tima, koji su taj gest fudbalskih profesionalaca iz Engleske smatrali potcenjivanjem. U drugom delu igre Lester se nije pošteno ni potrudio da dodje do gola. Publika je bila vidno razočarana. Još jednim golom Marjanovića i Podhradskog utakmica je završena rezultatom 3:0 za domaći tim. Izgleda da je Englezima posle teškog prvenstva stalo samo do provoda po raznim zemljama, mozda ih treba i razumeti jer su oni ustvari bili na ekskurziji. Treba uzeti u obzir i umor, jer su i prethodnog dana odigrali jaku utakmicu u Pešti. BSK je nažalost postao prva žrtva Lesterove turneje, jer posle ove utakmice blaganik Mita je mogao samo da upise još jedan gubitak u kasu kluba.

Reakcije dnevnih novina nakon utakmice (Politika 1937.)

Završetak utakmice za Engleze značio je samo početak obilazaka beogradskih kafana. Početna i krajnja destinacija te večeri bila je kafana ,,Tri lista duvana“ gde je konobar tek uz pomoć žandarma uspeo da istera iz kafane dva kratko ošišana Engleza u ranim jutarnjim časovima. Kafana ,,Tri lista duvana“ se nalazila na uglu ulica Bulevara Kralja Aleksandra i Kneza Miloša. Dnevne novine su bile pune kritika za igru Lestera. Gotovo svi su preneli vest da je ,,Lester Siti razočarao“. Dnevni list ,,Danas“ je preneo izjavu Moše Marjanovića u kojoj kaže ,,da se ja nešto pitam, više ne bih dovodio strane klubove, oni samo dolaze da se šegače za velike pare, oni gube utakmice, a mi novac.’’

Posle Beograda, fudbaleri Lester Sitija su nastavili svoje putovanje ka Beču gde su odigrali još dve utakmice protiv kombinovanog tima Rapida i Austrije, da bi svoju poslenju utakmici na letnjoj turneji odigrali u Bratislavi, gde su takođe poraženi.

Možda Lester Siti te 1937. i nije bio dostojan predstavnik engleskog fudbala. Sezonu 1937/38 su zavrsili tek na 16. mestu. Možda je ovo gostovanje samo pompezno najavljeno u srpskoj štampi da bi privuklo što više gledalaca jer honorar koji je isplaćen menadžeru Lestera za gostovanje u Beogradu nije bio nimalo mali. Ipak je tim iz Lestera dobio nadimak ,,lisice“ tek 10-ak godina kasnije. Naša štampa je svakako iskoristila ovaj trenutak, kada je već savladan profesionalni klub iz Engleske, da kaze kako jugoslovenski fudbal ,,munjevito napreduje“.

Paralelno sa ovom utakmicom, očekivalo se i gostovanje Čelzija iz Londona u Beogradu, a nešto više o tom duelu u narednom postu... 

Nikola Radulović